kersen keren

Sofi Oksanen - Zuivering

Ik lees veel. Ik lees veel boeken. Ik lees veel boeken over geschiedenis. Ik lees biografieën en historische romans. En af en toe lees ik met plezier goed een geschreven verhalende roman. De afgelopen vakantie las ik Zuivering van de Finse auteur Sofi Oksanen. Dat blijkt een zeer goed geschreven verhalende familieroman, waarin het verhaal zich afspeelt tegen de achtergrond van de recente geschiedenis van Estland. En toen ik het uithad had ik enkele dagen nodig om weer een beetje bij zinnen te komen. Wat een boek, wat een ervaring!

De hoofdpersoon is Aliide Truu, een oude vrouw bij het begin van het verhaal in 1992. Aliide woont al haar gehele leven in een klein dorp in West-Estland en heeft daar van alles meegemaakt. In haar jeugd was Estland een onafhankelijk land, in 1939 vielen de Russen binnen als uitvloeisel van het Molotov-Ribbentroppact, twee jaar later rolden de Duitse tanks door het dorp als onderdeel van de operatie Barbarossa en in 1944 werd Estland wederom door de Sovjets bezet. Dat ging hardhandig, elke uiting van Estisch nationalisme werd de kop ingedrukt, volop politieke zuiveringen, massale deportaties naar Siberië, kortom de Stalin-terreur in zijn puurste vorm. In 1991 valt de Sovjet-Unie uit elkaar en wordt Estland weer zelfstandig. En Aliide doorstaat het allemaal.

Die grote geschiedenis wordt verteld in het kleine levensverhaal van Aliide. Grote thema’s, jaloezie, onbeantwoorde liefde, angst, verraad, moord. Aliide’s verhaal staat tegenover het verhaal van Zara, de kleindochter van Aliide’s naar Vladivostok gedeporteerde zus Ingel. Zara wordt vanuit Vladivostok naar Berlijn gelokt, waar ze als hoer de grofste mishandelingen moet ondergaan. De roman begint met een eigenaardige ontmoeting tussen deze twee vrouwen in dat dorp in West-Estland.

Zuivering is ook een zintuiglijke roman, waarin veel gerechten worden bereid, waarin je veel over groenten inmaken leert, je zou kunnen zeggen dat Aliide’s moestuin de derde hoofdpersoon is.

Het verhaalperspectief wisselt telkens tussen hen, de twee vrouwen draaien als boksers om elkaar heen, maar geen van beiden haalt echt uit naar de ander. En niet alleen het verhaalperspectief wisselt, ook de tijdlijn springt heen en weer. Dan is het 1992, even later 1939, dan weer 1950 en zo voorts. Als lezer moet je scherp blijven, ik kreeg zelfs de neiging om aantekeningen te maken.

Het is vooral het verhaal van die twee vrouwen. Mannen zijn er ook, Ingels man Hans, Aliide’s man Martin en Zara’s Russische pooiers Pasja en Lavrenti. Alle vier worden ze als treurige karikaturen neergezet, Hans als een dweperige fascist, Martin als een streberige communist die geen carrière kan maken, als een mislukte partij-apparatsjik, en Pasja en Lavrenti zijn harteloze criminelen. Met geen van hen loopt het goed af, dat kondigt zich reeds lang van te voren aan. Maar of het met de vrouwen goed afloopt, blijkt eigenlijk onzeker. Dat komt vanwege het eind. Ik ben gewend: een verhaal loopt of goed af, of niet goed, er is een happy end of er is geen happy end. Maar Zuivering heeft alleen maar een einde. Plotseling. Zomaar. Afgelopen. Klaar. Abrupt. Ietwat onbevredigend.

En dan komt er nog een epiloog. In die epiloog wordt het verhaal nogmaals verteld, maar dan in de ultradroge vorm van officiële rapporten van de Sovjet geheime dienst. Die rapporten dienden mij als lezer een ware mokerslag toe. Die epiloog bezorgde me hoofdpijn, ik had enkele dagen nodig om weer een beetje bij zinnen te komen.

Prachtig boek. Aanrader.