Poppenkast

Vandaag was het weer zover: dat jaarlijks weerkerende protserige gedoe in Den Haag rond het voorlezen van de troonrede. Prinsjesdag dus. Pedante poppenkast met paarden, een koningin in een koets, vrouwen met hoedjes. Wie heeft dat ooit verzonnen, vraag je je af? Hoe zijn we in Nederland in hemelsnaam aan die monarchie gekomen? We hadden toch "het Spaansche juk" na tachtig jaar opstand afgeworpen om een republiek te worden. Ergens onderweg in de loop der tijd is het kennelijk fout gegaan.

Daarvoor moeten we terug naar de Franse tijd, begin negentiende eeuw. De Franse legers van Napoleon hadden Europa veroverd, en Frankrijk had in veel landen de oude regeringen vervangen door nieuwe. Ook in Nederland. Vanaf 1810 was Nederland zelfs een geïntegreerd onderdeel van het Keizerrijk Frankrijk. Maar na de nederlaag van Frankrijk in de Volkerenslag bij Leipzig (1812) kwam er onder leiding van de grote Europese landen die die slag wonnen (Rusland, Oostenrijk, Pruisen) en met hulp van Engeland een proces op gang om al de oude regeringen weer terug in het zadel te helpen: de Restauratie. Dat lukte bijna overal, behalve in Nederland. Hier werd ook wel gerestaureerd, maar dan anders.

De Nederlandse politiek was in die tijd nog niet georganiseerd via partijen. Maar er waren wel stromingen. De vooruitstrevende patriotten streefden naar meer rechten voor de burgers van het land. Daar tegenover stonden de conservatieve orangisten, die voor het herstel van de macht van de stadhouders waren. Er moest een nieuwe grondwet komen nadat de Fransen waren vertrokken. En de opdracht om die grondwet te ontwerpen ging naar drie orangisten. Nou, dan weet je wel. Die Oranjes hadden de Franse tijd doorgebracht in vrijwillige ballingschap, in Londen, in Berlijn. De Oranje waar het op dat moment om ging, Willem Frederik, was een ambitieuze megalomane sjacheraar, die zijn kans bij die grondwetscommisie schoon zag: hij wilde wel terugkomen, maar dan alleen als hij echt de baas zou worden, zonder al dat gedoe met een parlement en dat soort geknoei. De drie grondwetopstellers lieten zich voor zijn oranjekarretje spannen: in november 1813 kwam Willem terug en riep zichzelf uit als soeverein vorst. Hierbij gesteund door de Engelse geheime dienst. In feite een staatsgreep dus.

En Willems plannetje lukte: nog geen twee jaar later was er weer een nieuwe grondwet. De persvrijheid werd afgeschaft, er kwam een Oproerwet en Willem Frederik riep zichzelf uit tot Willem I Koning der Nederlanden. Van Hoogendorp, één van de drie opstellers van de grondwet van 1813 had het zich allemaal heel anders voorgesteld, maar het was al te laat. Hij werd wegens kritiek aan de kant geschoven, want zo doen despoten dat.

En zo is het dus gekomen: de Oranjes via een staatsgreep op de troon, na een restauratie die geen restauratie was.

Leve de republiek!