De mate van rampzaligheid

De onvolprezen Battus heeft dertig jaar geleden de aanzet gegeven tot wat hij noemde De Encyclopedie. Daarin beschrijft hij het hele leven en hele wereld. Jammergenoeg nog slechts in tweeënvijftig trefwoorden, maar dat mag de pret niet drukken.

Deze encyclopedie is voorwaar geen gemeengoed bij het grote publiek geworden. Dat is jammer. Ik wil bij deze een poging doen om u als lezer deelgenoot te maken van enkele van Battus' unieke analyses van het leven en de wereld. Ik zal dat doen door van tijd tot tijd de beschrijving van een trefwoord, een entry zoals we dat zouden kunnen noemen, hier te publiceren. Met dank aan Battus natuurlijk.

---

Ramp, hoe erg wij een ramp vinden, hangt af van het aantal slachtoffers dat erbij is te betreuren (dit aantal zal ik verder met N aanduiden), het aantal kilometers dat ons scheidt van de plaats van de ramp (die afstand zal ik verder A noemen), en het aantal jaren dat tussen ons en de ramp ligt (dit tijdsverschil geef ik voortaan door T aan).

Ik ben op zoek naar een formule die de ergte E van de ramp afleidt uit de waarden van N, A en T. De drie variabelen hebben ieder hun natuurlijke begrenzing. Het aantal doden N moet onder de drie miljard liggen, want meer mensen zijn er niet. Het aantal kilometers A moet onder de 20,000 liggen, want dan ben je de halve wereld om. Bij een ongeluk op de maan moet voor A genomen worden de afstand tot de woonplaats van de verongelukte. Ook bij vliegtuigongelukken blijkt de ergte sterk afhankelijk van de vraag of er Nederlanders bij betrokken waren, dus ook hier is A onze verwijdering tot de woonplaats van de slachtoffers. Het aantal jaren T naar het verleden (of naar de toekomst bij een verwachte ramp) moet onder de 100 liggen, want anders beschouwen we het als een historische gebeurtenis, die je niet erg kunt vinden (of als een profetie die zo ver vooruit ligt dat je er niet wakker van ligt). De ergste ramp die je kan treffen, wees eerlijk, is het overlijden van één persoon op afstand nul en op tijdsverschil nul. Dat is namelijk de eigen dood. De formule moet dus voor A en T gelijk aan nul, de waarde oneindig opleveren. Tussen A en N bestaat een duidelijk verband: hoe verder een ramp plaatsvindt hoe meer doden erbij moeten vallen, willen wij het even erg vinden. In eerste benadering lijkt mij een ramp met acht doden op 100 kilometer afstand (in Nederland dus) even erg als een ramp met tachtig doden op 1000 kilometer afstand (in Europa dus), of een ramp met achthonderd doden op 10,000 kilometer (buiten Europa). In de formule zullen we dus N en A op elkaar moeten delen, het quotiënt N/A zal in de formule voorkomen.

Hoe groter N, hoe erger; maar het gaat niet evenredig. Als er bij een ramp van duizend doden nog tien extra gemeld worden, maakt dat de misère niets groter; maar bij een ramp die eerst acht doden had, wel. Enkele weken publiceerde een dagblad een rectificatie: 'Vorige week schreven we dat er 20,000 Armeniërs gedood werden; maar het waren er 200,000.' Geen lezer had geprotesteerd, maar de redactie vond het weglaten van die nul kennelijk te gek. Dat aantal zal heus niet de ronde 200,000 zijn geweest, maar waar we naar kijken is naar het aantal cijfers in het dodental. De ergte is kennelijk evenredig met dat aantal cijfers. Zo is een ramp met duizend doden evenveel erger dan een ramp met honderd, als een ramp met honderd doden erger is dan een ramp met tien doden (alles op gelijke afstand in ruimte en tijd). De ergte E is dus evenredig, niet met N, maar met de logaritme uit N (zeg maar: het aantal cijfers waarin N wordt geschreven). Dat is niet zo verwonderlijk, want een zintuig als het oor werkt net zo: de decibellen zijn de logaritmen van de feitelijke geluidsenergie.

Aangezien we al wisten dat N en A op elkaar gedeeld worden, zal de formule dus de logaritme van N/A bevatten.

Wat de tijdsafstand T betreft, stel ik voor om die met de ruimtelijke afstand A in de noemer te zetten. Dat maakt een ramp met acht doden een jaar geleden even erg als een ramp met tachtig doden tien jaar geleden. Onze ergheidsformule luidt dus:

E = log (N / AT)

Aangezien er nog geen internationaal aanvaarde eenheid van ergheid is afgesproken (het aantal haren dat je uit het hoofd trekt?), kunnen we die door onze formule gelijk vastleggen.

Merk op dat de breuk van N/AT alleen oneindig wordt (en daarmee ook zijn logaritme) als A of T nul zijn. T is nooit nul, want je hoort een ramp altijd iets later dan hij gebeurt. Wat het betekent als A nul is beschreef ik al.

Wilt u weten hoe erg een ramp in verleden of toekomst is, deel dan het aantal slachtoffers door het product van de afstand in kilometers en de afstand in jaren, en kijk hoeveel cijfers het quotiënt bevat. Zo kunnen we ongelijksoortige rampen vergelijken. Bent u het er niet mee eens, stel dan een betere formule op.

---

Zo, de kop is eraf.