Collectief individualisme

Bij het begin van de twintigste eeuw hadden we in Nederland nauwelijks sociale voorzieningen. De maatschappij functioneerde zonder sociale wetten, het begrip collectiviteit had uitsluitend binnen kerkelijke kringen enige betekenis. Dat moeten nog eens tijden zijn geweest! En tijdens die eeuw hebben we met veel succes een heel circus opgetuigd: de AOW, de bijstand, kinderbijslag, de WW, de WAO, de Ziektewet. Voor elk inkomensrisico kwam wel een collectieve verzekering. En blij dat iedereen daarmee was! Iedereen was het erover eens: ons sociale systeem was een systeem om trots op te zijn.

Maar bij het begin van de eenentwintigste eeuw blijkt die trots te hebben plaatsgemaakt voor ergernis. De maatschappelijke draagkracht voor die voorzieningen kalft af. Ik regel mijn zaakjes zelf wel, is de gedachte die steeds meer aanhang krijgt.

Dat lijkt nu ook een trend te worden in de arbeidsrelatie. In veel branches hebben CAO's al plaatsgemaakt voor individuele arbeidsovereenkomsten. En vanmorgen las ik in de Volkskrant dat CAPgemini een volgende stap heeft gezet: in plaats van een collectieve ontslagaanvraag in het kader van een reorganisatie, sluiten ze nu enkele honderden individuele beëindigingsovereenkomsten af. Komt geen kantonrechter meer aan te pas. Het failliet van de collectiviteit. Ons hele sociale systeem was gebaseerd op de solidariteitsgedachte. Maar die solidariteit valt weg. En daarmee valt de bodem onder ons sociale systeem. We gaan naar een ieder-voor-zich-maatschappij, een maatschappij waarin we mensen die wat minder geluk hebben aan hun lot overlaten: "eigen schuld, hadden ze maar geen pech moeten hebben." Of hebben we straks nieuwe sociale netwerken in de rol die honderd jaar geleden door de kerken werd vervuld?

Zonder dat we het merken worden we worden met zijn allen steeds individueler.