rivieren

Gisteren schreef ik een beschouwing over de intrensieke schoonheid van het begrip "grens". Het is niet helemaal toevallig dat ik in het voorbeeld daarbij refereerde aan de Rijn en de Donau. Rivieren hebben namelijk zelf ook iets magisch.

"Denkend aan Holland - zie ik brede rivieren - traag door oneindig - laagland gaan" (Marsman).

Dat zie ik ook. Graag. Andersom werkt bij mij ook: zie ik een brede rivier, dan denk ik aan deze dichtregel.

Ik realiseerde me onlangs dat dat echter niet bij alle rivieren zo werkt. In mijn hoofd maak ik onderscheid tussen échte rivieren in Nederland en de andere rivieren. De "echte" rivieren zijn Rijn, Lek, Waal, Merwede, Maas, Schelde en IJssel. Zeven stuks. Rivieren uit één stuk, rivieren die staan als een huis, rivieren waar je bij wijze van spreken voor omrijdt. De rest is van de categorie, okee ze zijn er wel, doen lekker hun best maar tellen niet echt mee. Die veroorzaken niet het Marsman-effect, om het zo maar te zeggen. Dommel, Hollandse IJssel, Rotte, zeg nu zelf, dit is van een andere orde.

In onze regio weet ik drie van die stromen: het Spaarne, de Amstel en de Zaan. Ze hebben nogal wat gemeen. In de eerste plaats: ze zijn alledrie ingedamd. Dat zien we terug in de namen Spaarndam, Amsterdam en Zaandam. Maar bijzonderder is, dat ik van geen van genoemde drie stromen weet waar ze beginnen, terwijl ik de streek toch redelijk goed meen te kennen. Het zijn geen gletscher-rivieren en voor zover ik weet zijn er geen bronnen waaruit ze ontspringen, ze zijn er gewoon ineens. Uit het niets, zo lijkt het. Een fascinerende gedachte.

Geschiedenis en aardrijkskunde raken elkaar hier heel dicht. Tientallen eeuwen geleden was Nederland niet veel meer dan een uitgestrekte hoeveelheid moeras in de delta van Rijn, Maas en Schelde. Want veel meer was het niet. Door de eeuwen heen is Nederland door de bewoners "ingericht": ingepolderd, ingedijkt, opgehoogd en aangeharkt. En in dat proces zijn dus ook die veenstromen ontstaan. En laten we daar blij om zijn, want ze geven iets extra's. Vooral in de stad. De mooiste plekjes in Haarlem vind je langs het Spaarne, vanaf de bruggen over de Amstel in Amsterdam heb je een prachtig zicht op de stad, uitkijken over de Zaan is iets bijzonders. Maar als ik daar ben, dan vraag ik me af "waar komt-ie toch vandaan?"