De beek

De provinciegrens tussen Noord- en Zuid-Holland

In mijn eerdere artikel over de geschiedenis van de provinciegrenzen in de Randstad schreef ik dat in 1806 de provincie Holland in tweeën werd gedeeld (Maasland en Amstelland) en dat de grens tussen die twee werd bepaald bij Leimuiden en Hillegom, precies daar waar de provinciegrens nu nog loopt. Op macroniveau mag dat zo ongeveer kloppen, op microniveau is daar nog wel het een en ander aan te nuanceren. Want hoe zit het nu precies met de ligging van De Zilk?

De grens tussen de beide provincies is zo ongeveer de grens tussen de oude baljuwschappen van Kennemerland en Rijnland. Aan de westzijde van de Haarlemmermeer stond die wel ongeveer vast: de Hillegommerbeek langs de Zandlaan en dan een rechte streep door het duinland. In 1814 waren de departementen Maasland en Amstelland weer even samengevoegd tot de provincie Holland. Deze grens heette toen de grens tussen de landschappen Noord- en Zuid-Holland, want Artikel 93 van de Grondwet van 1814 en artikel 153 van de Grondwet van 1815 lieten de mogelijkheid open dat voor Holland twee colleges van Gedeputeerde Staten werden benoemd. Het behoorde tot de taak van de Staten zich daarover uit te spreken. Tot een definitieve beslissing viel, bleven de twee prefectures te Den Haag en te Haarlem als provinciale "gouvernementen" bestaan. Aan deze verwarde toestand kwam pas een eind, toen de twee landschappen bij de Grondwetswijziging van 1840 twee zelfstandige provincies werden.

Die Hillegommerbeek speelde dus een historische grensbepalende rol. Voor wie de Hillegommerbeek (of kortweg de Beek) kent, een mind-boggling gedachte. De beek stroomt vanuit het duingebied in oostelijke richting en komt uit in de Ringvaart van de Haarlemmermeer, vlak ten zuiden van de brug die Hillegom met Beinsdorp verbindt.

De Beek zelf onderscheidt zich ter plaatse feitelijk niet van de vele sloten door het bollenland tussen duin en Haarlemmermeer. Of het moet zijn dat deze beek zich door het bollenland slingert, waar de sloten kaarsrecht door het land zijn aangelegd. De west-oost-verbinding tussen De Zilk en Hillegom heet de Beeklaan en volgt zo ongeveer die Beek. De Beek kruist de Leidsevaart, vlak langs de spoorlijn tussen Haarlem en Leiden. Tot aan de Leidsevaart stroomt de Beek op grondgebied van de gemeente Noordwijkerhout, daarna is het de gemeente Hillegom. In Hillegom ligt er vanaf de Loosterweg slechts een verhard pad langs het water. Dit pad is één van de mooiste plekjes van de Bollenstreek, waar je vooral in april geweldig kunt wandelen.

Bij de Van den Endenlaan houdt het pad op. De Beek komt hier aan in kleine oude centrum van Hillegom. In het voorjaar van 1968 kreeg Franz hier schoolzwemles in die beek, met zijn zanderige bodem, tussen de kikkers en de eenden.

Het laatste stukje van de Beek, voordat 'ie aankomt in de Ringvaart, is in de loop der jaren door Hillegom gebruikt voor wat ze daar een "haven" noemen. Stel je er vooral niet te veel van voor.

Die Beek mag dan tweehonderd jaar geleden de provinciegrens zijn geweest, inmiddels staan de provinciebordjes een paar kilometer verderop naar het noorden. Dat heeft met twee dingen te maken. Ten eerste het feit dat de gemeentegrens van Hillegom verderop naar het noorden is vastgesteld (en een provincie is toch eerder een samenvoeging van gemeenten, dan dat gemeenten een indeling van een provincie vormen). Maar minstens zo belangrijk is de ontwikkeling geweest dat in de tweede helft van de negentiende eeuw de geestgronden tussen zeereep en Haarlemmermeer zijn afgegraven, althans in de provincie Zuid-Holland. Daardoor ontstonden nieuwe dorpen, nieuwe gemeenten. Zoals Noordwijkerhout en De Zilk. De Zilk is het meest noordelijke bollendorp. Ten noorden van De Zilk ligt de Noord-Hollandse gemeente Bloemendaal. En die deden niet mee aan het in cultuur brengen van het duingebied.

De huidige provinciegrens ter plaatse is veel meer dan een administratieve grens. In het landschap kun je het verschil heel duidelijk zien: gecultiveerde bollengrond in Zuid-Holland, en nauwelijks ontgonnen duingebied in Noord-Holland. De twee provincies hebben overduidelijk ander beleid gevolgd op het gebied van ruimtelijke ordening.

Het meest onthutsende voorbeeld van waar dat toe heeft geleid is de route van de N206. De weg die Den Haag met Haarlem zou moeten verbinden. Vanaf Leiden is deze weg als autoweg aangelegd, langs Valkenburg, Katwijk, Noordwijk, Noordwijkerhout en De Zilk, op sommige stukken vierbaans uitgevoerd. Maar dan houdt het plotseling op. En vanaf de Zilk volgt de N206 een slingerende route dwars door Vogelenzang om ergens in Aerdenhout uit te komen.