De slag bij Hoogwoud

A7

Op de lange terugweg gisteravond uit Delfzijl reed ik over de A7 door West-Friesland. Ik las de namen van de dorpen en steden langs de weg op de ANWB-borden. Wieringen, Schagen, Slootdorp, Opperdoes en daar was het ineens: Hoogwoud. Ik weet niet precies hoe mijn hersenen werken, maar er kwam direct een associatie op gang: Frits van Oostrom, Maerlant's Wereld, de geschiedenis van de 13e eeuw, de graven van Holland, Willem II, Hoogwoud.

Het is dit jaar op de kop af 750 jaar geleden dat daar een dramatische gebeurtenis plaatsvond: de moord op graaf Willem II, de vader van Floris V.

Willem II

We schrijven het jaar 1256. Willem II is de graaf van Holland. Willem II behoort tot het in die tijd machtige kamp van zijn oom, de Brabantse hertog Hendrik II. Mede dankzij diens steun en die van de Aartsbisschop van Keulen werd hij op 3 oktober 1247 nabij Keulen als tegenkoning gekozen tegen Frederik II, die in 1245 door de paus was afgezet en geëxcommuniceerd. Voor zijn kroning kon worden gerealiseerd moest hij wel eerst Aken op de aanhangers van Frederik II veroveren. Na een belegering van maar liefst vijf maanden veroverde hij deze kroningsstad en kon hij in 1248 tot Rooms Koning, zoals de aspirant keizer van Duitsland werd genoemd, worden gekroond.

Kroning tot Rooms Koning

Zijn officiële benoeming en de hierop volgende kroning waren niet onomstreden. Pas na de dood van Frederik II, in 1250, kreeg hij de steun van paus Innocentius IV en niet eerder dan in 1252, na zijn huwelijk met de Welfische Elizabeth van Brunswijk, werd hij door de meeste andere vorsten erkend. Ondanks een zwakke basis wist Willem II internationaal uit te groeien tot een machtig vorst.

Wellicht door zijn bemoeienissen met de internationale politiek, kreeg het thuisfront onvoldoende aandacht. De problemen met de Friezen en in Zeeland-bewester-Schelde laaiden weer op. In 1252 wist hij de leenband met Vlaanderen voor Zeeland-bewester-Schelde te ontbinden. In de oorlog die volgde, bracht hij het Vlaamse leger in juli 1253 bij Westkapelle een zware nederlaag toe. In 1254 volgde een wapenstilstand met Vlaanderen.

De West-Friezen

Willem was inmiddels een machtig vorst geworden. Zo zeer zelfs, dat de paus hem in Rome uitnodigde om zich tot keizer te laten kronen van het Heilige Roomse Rijk. Voor zijn kroning tot keizer wilde Willem II echter eerst de West-Friezen onderwerpen. Het is maar net welke prioriteiten je stelt. Het conflict met de West-Friezen trachtte hij onder meer te beteugelen door op de invalswegen naar Haarlem, bij Heemskerk en Beverwijk grote kastelen te bouwen.

En dan gebeurt het. In de strenge winter van 1255-1256 besluit Willem om met 30.000 (!) man vanuit Alkmaar de West-Friezen te bedwingen. Zijn troepen splitsen zich in twee afdelingen en testen het ijs. Willem ll rijdt aan het hoofd van de grootste afdeling naar Hoogwoude. De West-Friezen hebben zich intussen verspreid in het moeras opgesteld en lokken de Hollanders steeds dieper het land in. Zij trekken langs de Waerder-Meir naar de Bercmeir tot aan Hoogwoude nabij Aertswoude en Winckel bij de zee. De vlakte is hier vrijwel kaal en bedekt met ijs. Maar nabij de zee is het ijs minder sterk. Enkele slechts met polsstokken bewapende West-Friezen stellen zich op in een hinderlaag achter een aantal rietbossen. Op dat moment stormt een fiere Hollandse ridder, die van de rest van het Hollandse leger is afgedwaald, op een sterk paard en een harnas met een grote geplooide mantel naar voren. Vanwege zijn zware bewapening zakt hij door het ijs. Terwijl de ridder zichzelf probeert te redden, werpen de West-Friezen zich massaal op hem. De jonge ridder bidt nog om zijn leven en biedt een onmogelijk losgeld om gespaard te worden. De West-Friezen slaan hem echter dood en slepen het lijk achter hen aan naar hun basiskamp. Daar ontdekken de leiders onder de mantel van de ridder met de gulden wapenrok met de gele liebaart van Holland, de zwarte Rijksadelaar: zij hebben de Rooms Koning van Duitsland vermoord! De schrik is groot: straks zullen zij getroffen worden door de wraak van het hele Duitse keizerrijk. Op een geheime plek begraven zij de koning. Daarop openen de West-Friezen de aanval op de leiderloze hoofdmacht, die na het vernemen van de moord op Willem ll ten prooi valt aan wanorde. De West-Friezen richten een ware slachting aan onder de Hollanders en jagen de overgeblevenen over de meiren. Er blijft een aanzienlijke buit aan goud, zilver en wapens achter. De West-Friezen hebben drie dagen nodig om alles te verzamelen.

De West-Friezen leggen het lijk van Willem ll in zout in een kist in Hoogwoud onder de haardstede van een dorpswoning, diep onder de grond. Pas in 1282 weet de zoon van Willem ll, Floris V van een gevangen West-Fries de bergplaats na dreiging te vernemen. Hij laat de beenderen zuiveren en in een prachtige kist naar Utrecht voeren. Daarna wordt de kist naar de abdij van Middelburg gebracht en ter aarde besteld.

De kapel

De eigenaar van het huis in Hoogwoud moest het verbergen en achterhouden van het lijk met zijn leven betalen. Het huis werd tot de grond toe gesloopt en op diezelfde plaats werd een kapel gebouwd.