Wat nu, wat nu?

... zei Pichegru

Mijn grootvader kaartte graag en vaak. Als kleine jongen ging ik graag achter hem staan om mee te kijken hoe hij het kaartspel der kaartspelen speelde: klaverjassen. En meestal wist-ie wel wat-ie moest spelen. Maar soms ook niet. Dat was goed te merken. Zijn vaste verzuchting was dan "Wat nu, wat nu, zei Pichegru". Die Pichegru heeft veel meegedaan bij de zondagse klaverjaspartijen in huize Van Dorp in Sassenheim in de jaren zestig. En niet alleen daar.

De uitdrukking was jarenlang een staande uitdrukking in Nederland. Maar waar kwam deze vandaan? Wie was die Pichegru, die zo vaak om advies is gevraagd in moeilijke situaties?

Het Genootschap Onze Taal geeft uitsluitsel: Jean-Charles Pichegru was de bevelhebber van het Franse leger, die in de jaren 1794/95 leiding gaf aan de Franse militaire invasie van Nederland. Een waar strateeg. De gezamenlijke Engelse en Nederlandse troepen wisten in eerste instantie de Franse opmars te beperken tot in Brabant. De rivieren vormden een natuurlijke barrière, die de generaal niet kon nemen. `Wat nu' moet Pichegru toen gezegd hebben. De oplossing kwam uit onverwachte hoek. De winter van 1794-1795 was zo streng dat de rivieren dichtvroren. Met zijn troepen trok hij de bevroren rivieren over. Zonder veel weerstand nam de Franse generaal de Republiek in handen. Dit betekende het begin van de zogenaamde Franse Tijd in Nederland en het definitieve einde van de Republiek. En daarmee ook het politieke einde van Stadhouder Willem V. De stadhouder vluchtte op 18 januari vanuit Scheveningen naar Engeland en kwam nooit meer terug. Opgeruimd staat netjes.

De uitdrukking blijkt vooral bekend bij protestantse Nederlanders. Zij gebruiken deze uitdrukking als denigrerende verwijzing voor goddeloze twijfelaars. In dit geval de twijfelende Fransen die de hegemonie van de protestantse godsdienst tijdelijk uitschakelden. Een andere verklaring is dat Pichegru synoniem werd voor historische twijfelaars. Pichegru keerde zich later namelijk tegen Napoleon. Net als een andere veldheer uit het Franse leger, Jean Baptiste Bernadotte, de latere koning van Zweden. De volledige uitdrukking zou dan moeten zijn: `Wat nu, wat nu? zei Pichegru. Kan niet verrotte, zei Bernadotte'.